محمدرضا حکیمیحکیمی، حاجی محمدرضا، معروف به ابوالملّه، از علمای مبارز مشروطه‌خواه بود. ۱ - تولدوی در رشت به دنیا آمد. از تاریخ تولدش اطلاعی در دست نیست. ۲ - پدر ویپدرش، محمدکاظم، مشهور به حکیم‌باشی بود. چون بزرگان این خانواده به طبابت اشتغال داشتند، حکیم به صورت نام خانوادگی آنان درآمد. [۱]
جهانگیر سرتیپ‌پور، نام‌ها و نامدارهای گیلان، ج۱، ص۵۱۰، رشت ۱۳۷۱ش.
۳ - تحصیلاتمحمدرضا پس از تحصیل مقدماتی در رشت، به نجف اشرف رفت و نزد میرزا حبیب‌اللّه رشتی و آخوند محمدکاظم خراسانی به تحصیل پرداخت و سپس به گیلان بازگشت. [۲]
جهانگیر سرتیپ‌پور، نام‌ها و نامدارهای گیلان، ج۱، ص۵۱۰، رشت ۱۳۷۱ش.
۴ - وضعیت سیاسی و اجتماعی آن دورهحکیمی در جنبش مشروطه در گیلان، همراه علمای مشروطه‌خواه بود. وی در کشمکش‌های میان مشروطه‌خواهان و مخالفان مشروطه، رهبری روحانیان مشروطه‌خواه را برعهده گرفت و با دایی خود، ملامهدی شریعتمدار، که در رأس مخالفان بود، به مبارزه پرداخت و خانه خود را محل تماس مستمر با سران گروه‌های ملی‌گرا و مشروطه‌خواه کرد. [۳]
جهانگیر سرتیپ‌پور، نام‌ها و نامدارهای گیلان، ج۱، ص۵۱۰، رشت ۱۳۷۱ش.
۵ - منصبهاوی در ۱۳۲۴ به نمایندگی مجلس شورا برگزیده شد، ولی به سبب تمایلش به ماندن در رشت ، از قبول آن خودداری کرد، [۴]
یاسنت لویی رابینو، مشروطه گیلان، ج۱، ص۵۹، چاپ محمد روشن، رشت ۱۳۶۸ش.
اما در آذر همان سال ، نمایندگی انجمن ولایتی را پذیرفت و پس از چندی رئیس انجمن شد. این انجمن از آغاز جنبش مشروطه در گیلان بر همه امور اداری و سیاسی آن منطقه نظارت داشت. [۵]
ابراهیم فخرائی، سردار جنگل: میرزا کوچک‌خان، ج۱، ص۶۷، تهران ۱۳۶۶ش.
[۶]
ابراهیم فخرائی، سردار جنگل: میرزا کوچک‌خان، ج۱، ص۱۳۹، تهران ۱۳۶۶ش.
[۷]
جهانگیر سرتیپ‌پور، نام‌ها و نامدارهای گیلان، ج۱، ص۵۱۰، رشت ۱۳۷۱ش.
۶ - برنامه‌های انجمناصلاحات محلی، رفع نقایص ادارات، پیشرفت فرهنگ، افزایش مدارس، احداث بیمارستان و یتیم‌خانه و مؤسسه‌های خیریه، تماس با حکومت‌های وقت، ارتباط با انجمن‌های ولایات و برقراری امنیت در تمامی منطقه گیلان، از برنامه‌های انجمن بود. [۸]
ابراهیم فخرائی، سردار جنگل: میرزا کوچک‌خان، ج۱، ص۱۳۹، تهران ۱۳۶۶ش.
حکیمی به‌رغم عمر کوتاه این انجمن، که با استعفای او خاتمه یافت، با قاطعیت به کار پرداخت. [۹]
جهانگیر سرتیپ‌پور، نام‌ها و نامدارهای گیلان، ج۱، ص۵۱۱ـ۵۱۲، رشت ۱۳۷۱ش.
۷ - انجمنی متشکل از جناح مستبدانپس از تعطیل شدن انجمن، در پی اعتراض مردم، حاکم وقت انجمن دیگری تشکیل داد که متشکل از جناح مستبدان بود. شرکت حکیمی در چنین انجمنی، با سمت منشی دوم انجمن، موجب شگفتی و ناراحتی آزادی‌خواهان شد، ازاین‌رو خواستار تبعید وی شدند. این انجمن تا زمان به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی (۲۳ جمادی‌الاولی ۱۳۲۶) فعالیت داشت. [۱۰]
یاسنت لویی رابینو، مشروطه گیلان، ج۱، ص۲۸ـ۳۳، چاپ محمد روشن، رشت ۱۳۶۸ش.
[۱۱]
جهانگیر سرتیپ‌پور، نام‌ها و نامدارهای گیلان، ج۱، ص۵۱۲، رشت ۱۳۷۱ش.
۸ - حمایت از مجلس و مشروطهپس از به توپ بسته شدن مجلس و حمایت مردم از مشروطه، حکیمی نیز به حمایت از مجلس و مشروطه برخاست و مردم را به دفاع از دستاوردهای مشروطه تشویق کرد و در صف اول مبارزه قرار گرفت. وی پس از پیروزی مشروطه‌خواهان در ۱۳۲۷، بار دیگر به ریاست انجمن ولایتی برگزیده شد و تا زمان هجوم روس‌ها به گیلان و دستگیری شماری از اعضای انجمن در ۲۹ ذیحجه ۱۳۲۹، در این سمت باقی‌ماند. [۱۲]
جهانگیر سرتیپ‌پور، نام‌ها و نامدارهای گیلان، ج۱، ص۵۱۲ـ ۵۱۳، رشت ۱۳۷۱ش.
۹ - تبعید حکیمیسفارت روسیه در صفر ۱۳۳۰، در نامه‌ای به وزارت امورخارجه، خواهان تبعید شماری از آزادی‌خواهان، از جمله حکیمی، شد. [۱۳]
ابراهیم فخرائی، سردار جنگل: میرزا کوچک‌خان، ج۱، ص۲۵۰ـ ۲۵۱، تهران ۱۳۶۶ش.
حکیمی پس از آغاز نهضت جنگل ، به آن پیوست و عضو کمیته اتحاد اسلام گردید. [۱۴]
ابراهیم فخرائی، سردار جنگل: میرزا کوچک‌خان، ج۱، ص۹۶ـ ۹۷، تهران ۱۳۶۶ش.
وی مورد احترام و وثوق مردم گیلان بود و به او لقب ابوالملّه داده بودند.۱۰ - وفاتحکیمی در ۱۳۳۸ درگذشت. ۱۱ - اثراز وی سفرنامه‌ای باقی‌مانده که به چاپ نرسیده است. [۱۵]
جهانگیر سرتیپ‌پور، نام‌ها و نامدارهای گیلان، ج۱، ص۵۱۰_۵۱۳، رشت ۱۳۷۱ش.
۱۲ - فهرست منابع(۱) یاسنت لویی رابینو، مشروطه گیلان، چاپ محمد روشن، رشت ۱۳۶۸ش. (۲) جهانگیر سرتیپ‌پور، نام‌ها و نامدارهای گیلان، رشت ۱۳۷۱ش. (۳) ابراهیم فخرائی، سردار جنگل: میرزا کوچک‌خان، تهران ۱۳۶۶ش. (۴) ابراهیم فخرائی، گیلان در جنبش مشروطیت، تهران ۱۳۵۶ش. ۱۳ - پانویس
۱۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حاجی محمدرضا حکیمی»، شماره۶۴۰۹. |